Το πετρέλαιο και η εθνική κυριαρχία

Δρ. Κωνσταντίνος A. Nικολάου*
Οι έρευνες πετρελαίου, ιδίως στις θαλάσσιες περιοχές, συνδέονται άμεσα με την άσκηση ή όχι κυριαρχικών δικαιωμάτων των κρατών στις περιοχές αυτές. Από τη δεκαετία του 1970 η Ελλάδα παρουσιάζεται να αδυνατεί να ασκήσει τα κυριαρχικά της δικαιώματα σε αρκετές θαλάσσιες ζώνες της, οι οποίες σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο της θάλασσας ανήκουν σε αυτήν. Από την άλλη γειτονικές της χώρες, όπως η Τουρκία, η Αλβανία και η Λιβύη χρησιμοποίησαν, άμεσα ή έμμεσα, τις έρευνες πετρελαίου για να αμφισβητήσουν τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας.
Η Κύπρος προσπαθεί να ασκήσει τα κυριαρχικά δικαιώματά της στις νότιες θαλάσσιες περιοχές, παρά την άσκηση πιέσεων από την Τουρκία, η οποία κατέχει με τον στρατό της το βόρειο μέρος του νησιού, απαγορεύοντας διά της βίας την άσκηση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας, στο κατεχόμενο τμήμα. Ολα αυτά αποδεικνύονται με σειρά χαρτών, αρκετοί από τους οποίους παρουσιάζονται για πρώτη φορά.
Ας δούμε τις περιπτώσεις Ελλάδας και Κύπρου.
ΕΛΛΑΔΑ
Είναι γνωστό ότι όλες οι ελληνικές κυβερνήσεις, μετά τον Ιούλιο του 1974, αναγνωρίζουν ότι το μόνο πρόβλημα μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας στο Αιγαίο είναι η οριοθέτηση της υφαλοκρηπίδας [χωρίς όμως να διευκρινίζεται αν πρόκειται για τη σημερινή εκδοχή της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ)]. Η Τουρκία δεν αναγνωρίζει δικαίωμα υφαλοκρηπίδας (ή ΑΟΖ) στα νησιά του Αιγαίου και ζητεί τον διαχωρισμό της θάλασσας του Αιγαίου στη μέση γραμμή, μεταξύ των ηπειρωτικών ακτών των δύο χωρών. Αυτό θα έχει σαν συνέπεια τον κίνδυνο «απομόνωσης» των ελληνικών νησιών του Αιγαίου που θα βρεθούν στη συνέχεια εντός τουρκικής ΑΟΖ. Ας δούμε σε χάρτες πώς εξελίχτηκαν τα πράγματα.
ΧΑΡΤΗΣ 1
Παραχωρήσεις της Ελλάδας σε διεθνείς εταιρείες πριν από τον Ιούλιο 1974
Στον χάρτη φαίνονται οι παραχωρήσεις που είχαν δοθεί στο Αιγαίο πριν από τον Ιούλιο του 1974, με διεθνείς συμβάσεις, σε διεθνείς εταιρείες πετρελαίου, μερικές από τις οποίες είναι πανίσχυρες, όπως CONOCO, TEXACO, Chevron κ. λπ. Είναι γνωστό ότι οι εταιρείες αυτές είχαν και έχουν δυνατότητες πολιτικών παρεμβάσεων για διασφάλιση των συμφερόντων τους. Τα σκιασμένα τμήματα δείχνουν τις παραχωρήσεις σε ξένες εταιρείες και οι μαύρες ευθείες τα σεισμικά προφίλ που είχαν γίνει για τις έρευνες πετρελαίου από την Ελλάδα.
Τον Ιούλιο του 1974 υπήρχαν επτά συμβάσεις σε ισχύ, ενώ άλλες πέντε βρίσκονταν σε στάδιο κύρωσης. Με κόκκινη γραμμή αποτυπώνονται τα θαλάσσια σύνορα μεταξύ της Τουρκίας και των ελληνικών νησιών και με μοβ γραμμή αποτυπώνεται η μέση θαλάσσια γραμμή, μεταξύ των κυρίως ακτών των δύο χωρών, όπως την εννοεί η Τουρκία σε διάφορες μελέτες και χάρτες που εξέδωσε κατά καιρούς, αμφισβητώντας την υφαλοκρηπίδα - ΑΟΖ των νησιών του Αιγαίου και την κυριαρχία της Ελλάδας σε αυτήν.
Σημειώνουμε ότι το 1971 έγινε η γεώτρηση Ανατολική Θάσος # 1, 13 μίλια από την ακτή και αμέσως μετά η γεώτρηση Λήμνος #1, 12 περίπου μίλια από τις ακτές της Λήμνου, χωρίς να αμφισβητηθούν από την Τουρκία. Το 1972 έγινε η ανακάλυψη του κοιτάσματος φυσικού αερίου, Νότια Καβάλα, στη θαλάσσια περιοχή Θάσου - Καβάλας και αμέσως μετά, το 1974, ανακαλύφθηκε στην ίδια θαλάσσια περιοχή το κοίτασμα πετρελαίου του Πρίνου. Είναι σαφές ότι πριν από τον Ιούλιο του 1974 η Ελλάδα ασκούσε τα κυριαρχικά της δικαιώματα σε όλο το Αιγαίο, μέσω συμβάσεων για έρευνα και παραγωγή υδρογονανθράκων.
Η Τουρκία, για να αμφισβητήσει τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας στο Αιγαίο, τον Νοέμβριο του 1973 και το 1974, «εκχώρησε» περιοχές του Αιγαίου στην κρατική της εταιρεία πετρελαίου, TPAO, εκδίδοντας τον αντίστοιχο χάρτη (Χάρτης 2).
ΧΑΡΤΗΣ 2
Παραχωρήσεις Τουρκίας στην TPAO (1973- 74) (γραμμοσκιασμένες οι παραχωρήσεις στην TPAO)Βλέπουμε ότι η Τουρκία χρησιμοποιώντας τις παραχωρήσεις για έρευνες πετρελαίου και την κρατική της πετρελαϊκή εταιρεία, αμφισβήτησε τα κυριαρχικά δικαιώματα της Ελλάδας. Το 1974 η Τουρκία εξέδωσε τη NOTAM 714 για τον έλεγχο του ανατολικού εναέριου χώρου του Αιγαίου, ο οποίος περίπου συμπίπτει με τις θαλάσσιες διεκδικήσεις της. Η Ελλάδα αντέδρασε αποφασιστικά και εξέδωσε την ΑΝΤΙ-ΝΟΤΑΜ 1157/74, η οποία στην ουσία εξουδετέρωσε την τουρκική, διότι η Τουρκία αντιλήφθηκε τις ζημίες που προκάλεσε στον τουρισμό της η προηγηθείσα ενέργειά της.
Στην πράξη, όμως, μετά την τουρκική εισβολή στην Κύπρο το 1974, η Ελλάδα κάτω από το βάρος των τουρκικών πιέσεων και των αδυναμιών της, «πάγωσε» και στην ουσία κατάργησε τις συμβάσεις για έρευνες πετρελαίου στο Αιγαίο, «παγώνοντας» και την άσκηση κυριαρχίας της σε όλο το μήκος και το πλάτος του Αιγαίου, το οποίο της ανήκει σαν ΑΟΖ για εκμετάλλευση του υπεδάφους του.
Από 1974 και μετά η Τουρκία χρησιμοποίησε τις έρευνες πετρελαίου κατ’ εξακολούθηση, με την έξοδο των ερευνητικών της σκαφών (Σισμίκ, Χόρα, Πίρι Ρέις) για να επιβάλει σαν τελικό αποτέλεσμα την παύση των ερευνών στο Αιγαίο, σε περιοχές πέραν των έξι μιλίων και να αμφισβητήσει την κυριαρχία της Ελλάδας. Αυτό επιτεύχθηκε έπειτα από διαδοχικές κρίσεις που δημιούργησε η Τουρκία και οι οποίες κατέληξαν στις συμφωνίες της Βέρνης (Κωνσταντίνος Καραμανλής), του Νταβός (Ανδρέας Παπανδρέου), και της Μαδρίτης (Κώστας Σημίτης).
Η Ελλάδα σήμερα παραμένει η μόνη ευρωπαϊκή χώρα χωρίς θαλάσσιες οικονομικές ζώνες, πλην της συμφωνίας των θαλάσσιων συνόρων (στην ουσία ΑΟΖ) με την Ιταλία, που έγινε το 1978 από τον Κ. Καραμανλή. Εκκρεμούν η Τουρκία, η Λιβύη, η Αίγυπτος, η Κύπρος και η Αλβανία. Η εκ μέρους της Ελλάδας απουσία σταθερής και σθεναρής πολιτικής στα θαλάσσια σύνορα και εμμέσως στις έρευνες πετρελαίου, είχε σαν αποτέλεσμα την αποθράσυνση άλλων γειτόνων με «επιθετικές» πολιτικές, σε βάρος των κυριαρχικών δικαιωμάτων της, όπως έγινε με την Αλβανία και τη Λιβύη.
ΧΑΡΤΗΣ 3
Παραχωρήσεις Αλβανίας 1994
Το 1994 η Αλβανία προχώρησε σε παραχώρηση περιοχών στη θαλάσσια περιοχή βόρεια της Κέρκυρας, στην εταιρεία Hamilton, αγνοώντας το διεθνές δίκαιο της θάλασσας και τη θέση της Ελλάδας για την υφαλοκρηπίδα - ΑΟΖ των νησιών Οθωνοί, Μαθράκι, Ερείκουσα.
Στον χάρτη 3 παρουσιάζεται ανάγλυφα το πρόβλημα και με ερώτημα οι αλβανικές «καταπατήσεις» του 1994. Η παραχώρηση της Αλβανίας, στο μπλοκ Joni 5, καταπατούσε ξεκάθαρα τη θαλάσσια ζώνη των ελληνικών νησιών. Η Ελλάδα, έπειτα από δημοσιεύματα του Τύπου, αντέδρασε με διαβήματα.
Μόλις πρόσφατα, μετά 15 χρόνια εκκρεμότητας, ανακοινώθηκε ότι οι δύο χώρες είχαν έρθει σε συμφωνία (σύμφωνα με το δίκαιο της Θάλασσας), για τα θαλάσσια σύνορα, το περιεχόμενο της οποίας ακόμα δεν είδε το φως της δημοσιότητας. Δυστυχώς, το Ανώτατο Δικαστήριο της Αλβανίας θεώρησε τη συμφωνία «μειοδοτική» για την Αλβανία και ζήτησε την κατάργησή της. Για ακόμα μια φορά οι έρευνες πετρελαίου χρησιμοποιήθηκαν σαν όπλο άσκησης ή αμφισβήτησης κυριαρχικών δικαιωμάτων.
ΧΑΡΤΗΣ 4 (IΗS Energy)
Παραχωρήσεις Λιβύης για έρευνες πετρελαίου
Το 2005 ξεκίνησαν να διαφαίνονται και οι διαθέσεις της Λιβύης στην άσκηση κυριαρχικών δικαιωμάτων, με χρησιμοποίηση των ερευνών πετρελαίου. Η Λιβύη εξέδωσε τον δικό της χάρτη παραχωρήσεων για έρευνες υδρογονανθράκων.
Στον χάρτη των λιβυκών Αρχών, σε αριθμημένα τετράγωνα, από τις λιβυκές Αρχές, παρουσιάζονται περιοχές της νότιας Κρήτης, η νήσος Γαύδος και μέρος της θαλάσσιας ζώνης της Ελλάδας, σαν να είναι προς εκχώρηση περιοχές της Λιβύης. Η Ελλάδα φαίνεται ότι αντέδρασε μόλις έλαβε γνώση των χαρτών. Οι Λίβυοι πάντως δεν προχώρησαν σε ανακοινώσεις ή διαγωνισμούς για έρευνες υδρογονανθράκων σε περιοχές που εντάσσονται στην ελληνική ΑΟΖ και βρίσκονται πέραν της μέσης γραμμής.
Ποτέ δεν έγινε γνωστό αν είχαν τέτοιο σκοπό ή ήταν εγγραφή κάποιας μελλοντικής παρακαταθήκης. Η έλλειψη όμως ελληνικής πολιτικής σε θέματα θαλάσσιων συνόρων και ερευνών πετρελαίου, (αλλά και επαγρύπνησης), είχαν σαν αποτέλεσμα, την έμμεση έστω, αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων της Ελλάδας.
ΚΥΠΡΟΣ
Η Κύπρος στις αρχές της τρέχουσας δεκαετίας άρχισε να σκέφτεται σοβαρά την εμπλοκή της στις έρευνες υδρογονανθράκων, αρχικά πιεζόμενη έμμεσα για την οριοθέτηση της θαλάσσιας ζώνης με την Αίγυπτο. Η Αίγυπτος είχε ξεκινήσει μεγάλη προσπάθεια ανακάλυψης κοιτασμάτων υδρογονανθράκων στη θαλάσσιά της περιοχή με μεγάλες επιτυχίες που παρουσιάζονται στον Χάρτη 5. Τα κοιτάσματα που ανακαλύφθηκαν τελευταία ξεπερνούν τα 80 τρισ. κυβικά πόδια.
ΧΑΡΤΗΣ 5
Ανακαλύψεις υδρογονανθράκων στη θαλάσσια περιοχή της Αιγύπτου
Οι έρευνες έγιναν και γίνονται μέσω παραχωρήσεων σε διεθνείς πετρελαϊκές εταιρείες. Η Shell είχε εξασφαλίσει παραχώρηση 42.000 τ. χλμ. στα βαθιά νερά, κοντά στη μέση γραμμή με την Κύπρο, με επιτυχή έκβαση των ερευνών. Την ίδια εποχή, αξιολογήσεις σεισμικών ερευνών που έγιναν στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή της Κύπρου, έδωσαν σημαντικά και θετικά στοιχεία για το πετρελαιοδυναμικό της περιοχής νότια του νησιού. Ακολούθησαν οι σημαντικές ανακαλύψεις κοιτασμάτων φυσικού αερίου στη θαλάσσια περιοχή ανοιχτά του Ισραήλ, με τα κοιτάσματα Mari, Dalit και κυρίως του γιγαντιαίου κοιτάσματος Tamar, 90 χλμ. ανοιχτά της Χάιφας. Οι ανακαλύψεις παρουσιάζονται στον επόμενο χάρτη 6 (Θ. Μάζης και συν-2009).