Πώς θα διαλυθεί η ευρωζώνη το φθινόπωρο

Το 1999, όταν δημιουργήθηκε το ευρώ, ο Milton Friedman είχε προβλέψει ότι το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα θα διαλυόταν εντός της επομένης δεκαετίας. Όλα δείχνουν ότι έπεσε έξω κατά τρία περίπου χρόνια. Στην Ελλάδα από την αρχή της κρίσης το 2009 μας λένε ψέματα. Το τεράστιο δημόσιο χρέος, τα ελλείμματα εξαιτίας του τεράστιου κράτους και η έλλειψη ανταγωνιστικότητας μας καταδικάζουν σε αναπόφευκτη πτώχευση.

 Η πτώχευση αυτή καθυστερεί (τυπικά) χάρη στα μνημόνια και αυτό διότι οι Ευρωπαίοι «εταίροι» μας (βλ. Η Γερμανία) χρειάστηκαν χρόνο (α) για να διασώσουν τις τράπεζές τους που είχαν αγοράσει πολλά ελληνικά ομόλογα και (β) – και σημαντικότερο – να αποφασίσουν τι θα κάνουν με την Ευρωζώνη. Η ελληνική πολιτική ελίτ συμφώνησε με τα μνημόνια για έναν και μόνο λόγο: ήταν ο μόνος τρόπος να διασωθεί το πελατειακό πολιτικό σύστημα της χώρας (βλ. Διάσωση του δημόσιου τομέα) έστω και προσωρινά. Σημειώστε ότι η πολιτική ελιτ για άλλη μία φορά θεωρεί ότι πρέπει να «επαναδιαπραγματευτεί» το μνημόνιο και θέτει ως κύριο ζητούμενο της διαπραγμάτευσης την επιμήκυνση της δημοσιονομικής προσαρμογής. Αυτό είναι απολύτως κατανοητό μόνον στο πλαίσιο της συνεχιζόμενης προσπάθειας της ελληνικής πολιτικής ελίτ να περισώσουν τις δουλειές των συγγενών και συγχωριανών τους στο δημόσιο. Το τραγικό βέβαια είναι ότι τίποτα από αυτά που «κατόρθωσαν» οι ελληνικές κυβερνήσεις από το 2009 και μετά έχει κάποιο, οποιοδήποτε, ευεργετικό νόημα για την ανόρθωση της ελληνικής οικονομίας. Δεν υπάρχει απολύτως τίποτα που οι ελληνικές κυβερνήσεις θα μπορούσαν – ή μπορούν - να κάνουν για να αποφευχθεί η τελική πτώχευση δεδομένων των αδυναμιών της ελληνικής οικονομίας και του συστεμικού προβλήματος της ευρωζώνης. Η Ελλάδα υπήρξε όντως ένα πειραματόζωο, στο οποίο επιβλήθηκαν ανέφικτοι όροι οικονομικής προσαρμογής. Για να καταλάβουμε το γιατί η ελληνική οικονομία και κοινωνία έχει παραδοθεί στον Καιάδα από το 2009, είναι σημαντικό να αντιληφθούμε την στρατηγική της Γερμανίας η οποία καθοδηγεί τις εξελίξεις. Οι Γερμανοί αντιλαμβάνονται πλήρως τον ιστορικό ρόλο της χώρας τους, και την υποχρέωσή τους να διασώσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση. Το δίλημμα που τους βασανίζει από αρχής της Ελληνικής κρίσης είναι αν θα πρέπει να σώσουν και την Ευρωζώνη ή όχι. Αυτό ακριβώς το δίλλημμα είναι που κάνει τους Γερμανούς να φαίνονται τόσο «διστακτικοί» και «αναποφάσιστοι». Φαίνεται ότι, στην αρχή τουλάχιστον, προσπάθησαν εντίμως να περισώσουν και την Ευρωζώνη. Για το σκοπό αυτό «τιμώρησαν παραδειγματικά» την Ελλάδα ελπίζοντας ότι η τρομερή τιμωρία των «σπάταλων Ελλήνων» θα έστελνε ένα μήνυμα εμπιστοσύνης στις αγορές, αλλά και στους υπόλοιπους λαούς του νότου στους οποίους αργά ή γρήγορα θα επιβάλλονταν επίσης οι ίδιες πολιτικές. Οι αγορές δεν φάνηκε να εντυπωσιάστηκαν. Η Ισπανία και η Ιταλία, αν και τρομοκρατήθηκαν επαρκώς ώστε να υιοθετήσουν την Γερμανική πρόταση διάσωσης της ευρωζώνης, βρίσκονται σήμερα στο χείλος του γκρεμού. Το πρόβλημα της Ελλάδας, επειδή ακριβώς ήταν συστεμικό και αφορούσε τη συνολική δομή του ευρωσυστήματος, μεταδόθηκε σε όλες τις οικονομίες της Ευρωζώνης που οι αγορές κρίνουν ως μη ανταγωνιστικές. Μέχρι την πρόσφατη σύνοδο κορυφής της Ευρωζώνης οι Γερμανοί φάνηκε να είναι κυρίαρχοι του παιγνιδιού και να επιβάλλουν τους όρους τους. Όμως η τελευταία σύνοδος κατέδειξε ότι κάτι άλλαξε. Αυτό που άλλαξε είναι ότι το Γερμανικό σχέδιο σωτηρίας της Ευρωζώνης που βασίστηκε στην λιτότητα και την ταχύτατη εσωτερική υποτίμηση (ώστε να υπάρξει αύξηση της ανταγωνιστικότητας) απέτυχε.
Οι Ισπανοί και οι Ιταλοί, αντιλαμβανόμενοι πλήρως το σπιράλ του θανάτου στο οποίο έχουν περιπέσει, «επαναστάτησαν». Η Γερμανία σήμερα πρέπει να αντιμετωπίσει αυτή την εσωτερική «επανάσταση» αποφασίζοντας εάν θα προχωρήσει σε μια ομοσπονδοποίηση της Ευρωζώνης ή όχι. Θεωρώ ότι έχει ήδη αποφασίσει το δεύτερο, και ιδού το γιατί. Η ομοσπονδοποίηση της Ευρωζώνης θέτει δύο ανυπέρβλητα προβλήματα στους Γερμανούς. Το πρώτο είναι οικονομικό: σημαίνει ότι οι Γερμανοί φορολογούμενοι θα πρέπει να αναλάβουν το τεράστιο κόστος σωτηρίας των οικονομιών της Ιταλίας, της Ισπανίας και πιθανώς της Γαλλίας. Το δεύτερο πρόβλημα είναι ιστορικό: οι Γερμανοί θεωρούν, πολύ σωστά, ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι σημαντικότερη από την Ευρωζώνη. Αν προχωρήσουν σε μια ομοσπονδοποίηση της Ευρωζώνης θα δημιουργήσουν τρομερά προβλήματα δημοκρατικής νομιμοποίησης στις χώρες του βορρά, αφού είναι απίθανο ότι οι Βόρειοι φορολογούμενοι θα δεχθούν να πληρώνουν αενάως τους νότιους συν-Ευρωπαίους. Επιπλέον, η ομοσπονδοποίηση της Ευρωζώνης θα περιθωριοποιούσε τις χώρες που βρίσκονται εκτός της. Με άλλα λόγια, μια ομόσπονδη Ευρωζώνη θα σήμαινε το τέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αν παρακολουθήσει κανείς την ρητορική της Γερμανίδας καγγελαρίου και των αξωματούχων της μετά την πρόσφατη σύνοδο κορυφής, διαφαίνεται ότι οι Γερμανοί έχουν ήδη πάρει την μοναδική λογική απόφαση που θα μπορούσαν να πάρουν: να αποχωρήσουν από το ευρώ εντός του φθινοπώρου. Η αποχώρηση της Γερμανίας από το ευρώ θα δώσει μια μεγάλη ανάσα στις οικονομίες του νότου αφού θα σημάνει την σημαντική υποτίμηση του κοινού νομίσματος. Η ίδια η Γερμανία έχει αρκετή ισχύ ώστε να διαχειριστεί με αποτελεσματικότητα την επανεισαγωγή του μάρκου, η οποία άλλωστε θα γίνει σταδιακά. Αν και ένα φθηνότερο ευρώ δεν εγγυάται από μόνο του τη σωτηρία του ευρωπαϊκού νότου ωστόσο θα δώσει χρόνο στις κυβερνήσεις να κάνουν τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις ενώ θα δημιουργήσει ένα ευνοϊκότερο περιβάλλον για επενδύσεις. Η αποχώρηση της Γερμανίας από το ευρώ θα είναι δυνητικά ευεργετική για το Νότο, και οπωσδήποτε σωτήρια για την Ευρωπαϊκή Ένωση. ΟΙ χώρες του νότου, μετά την αποχώρηση της Γερμανίας (και πιθανόν και άλλων χωρών-δορυφόρων της Γερμανίας) θα έχουν το χρόνο να αποφασίσουν αν θα επιμείνουν στην επιβίωση του (υποτιμημένου πλέον) ευρώ ή θα επανέλθουν σταδιακά στα εθνικά τους νομίσματα. Θεωρώ ότι θα αποφασίσουν τελικά το δεύτερο, κάτι που θα είναι πιό εύκολο να γίνει σε συνθήκες υποτιμημένου ευρώ. Πιθανότατα να ακολουθηθεί ως μέση λύση η διατήρηση του ευρώ ως νόμισμα εμπορικών και τουριστικών συναλλαγών εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αλλά με τα κράτη να πληρώνουν (ή να δανείζονται) στα εθνικά τους νομίσματα.