Κεμαλικός και Νεοθωμανικός θαλάσσιος ιμπεριαλισμός και ΑΟΖ

Tου Δρ. Γεωργίου Κ. Φίλη
Από τα τέλη του 2008 έως σήμερα παρατηρείται στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο μία άνευ προηγουμένου τουρκική συμπεριφορά απέναντι στην Ελλάδα και την Κύπρο, στοχευμένη προσεκτικά σε προκλήσεις ναυτικού χαρακτήρα, που σκοπό έχουν την ευθεία αμφισβήτηση κυριαρχικών δικαιωμάτων της Αθήνας και της Λευκωσίας στην εν λόγω περιοχή. Η φράση-κλειδί, η οποία τρομοκρατεί και εν πολλοίς εξηγεί τη συμπεριφορά της Άγκυρας, αποτελείται από τρεις λέξεις: ΑποκλειστικήΟικονομική Ζώνη (ΑΟΖ). Μία απλή παράθεση των διεθνών προβλέψεων για την εγκαθίδρυση ΑΟΖ, ειδικότερα στην περιοχή μας, καθιστά σαφές το γιατί η Άγκυρα, για άλλη μια φορά, προσπαθεί να εκφοβίσει την Αθήνα ώστε να μην εξασκήσει δικαιώματα που βασίζονται στο διεθνές δίκαιο και στις διεθνείς συνθήκες.
Θα πρέπει ακόμα να σημειωθεί πως η τουρκική στρατηγική παραμένει αναλλοίωτη, ανεξαρτήτως από το ποιος βρίσκεται στην εξουσία, ενώ μία απλή παράθεση βασικών ιδεολογικών και «προγραμματικών» εξαγγελιών, τόσο των Κεμαλιστών όσο και των Νεοθωμανών, καταδεικνύει πέραν πάσης αμφιβολίας πως η κατάσταση στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο με μαθηματική ακρίβεια οδηγείται στη σύγκρουση, όση «στρατηγική ψυχραιμία» και «μη εξαρτημένα αντανακλαστικά» να επιδεικνύει η Αθήνα.
«Στις αυτοκρατορίες η ναυτική δύναμη είναι εξαιρετικά σημαντική. Ο στόλος έχει διαδραματίσει μεγάλο ρόλο στην επικράτηση και στην υπεροχή της Πορτογαλίας, της Ισπανίας, της Ολλανδίας, της Αγγλίας και των ΗΠΑ».
Ιλκέρ Μπασμπούγ
Η Τουρκία απέκτησε ένα στρατηγικό πλεονέκτημα τη δεκαετία του 1970 επί της κυπριακής παραμέτρου, το οποίο και πρέπει να αξιοποιήσει όχι ως στοιχείο μίας αμυντικής κυπριακής πολιτικής, δηλαδή με στόχο τη διαφύλαξη του status quo, αλλά ως ένα θεμελιώδες στήριγμα μιας -διπλωματικής φύσεως- επιθετικής θαλάσσιας στρατηγικής».
Αχμέτ Νταβούτογλου
Το θαλάσσιο στρατηγικό δόγμα της Άγκυρας
Oι παραπάνω δηλώσεις είναι ενδεικτικές για το πνεύμα με το οποίο αντιμετωπίζουν τόσο η κοσμική κεμαλική ελίτ όσο και η ισλαμική νεοθωμανική ηγεσία την έννοια της τουρκικής θαλάσσιας ισχύος. Είναι σαφές, και θα καταδειχθεί με περισσότερες αναφορές παρακάτω, πως η δήλωση του αρχηγού των Ενόπλων Δυνάμεων της Τουρκίας στο αρχηγείο του Ναυτικού πριν από μερικές εβδομάδες είναι απολύτως συμβατή με τις απόψεις του υπουργού Εξωτερικών και καθηγητή Αχμέτ Νταβούτογλου, όπως αυτές παρουσιάζονται στο βιβλίο του Στρατηγικό Βάθος: O Διεθνής Ρόλος της Τουρκίας. Ο Ι. Μπασμπούγ μιλάει για τη ναυτική παράμετρο μίας αυτοκρατορικής δύναμης, ενώ ο Α. Νταβούτογλου υπογραμμίζει την ανάγκη ανάπτυξης «επιθετικής θαλάσσιας στρατηγικής» με βάση τα τετελεσμένα στη μαρτυρική Κύπρο.
Και οι δύο άντρες, αν και από διαφορετικά ιδεολογικά μετερίζια –ο ένας Νεότουρκος ό άλλος Πανισλαμιστής–, αναφέρονται στον ίδιο «στόχο», δηλαδή της θαλάσσιας κυριαρχίας, ο οποίος θα επιτευχθεί με τα ίδια «μέσα», δηλαδή με επιθετική θαλάσσια στρατηγική που πρόκειται να εξυπηρετήσει ένα κοινό «ιδεολόγημα», τη δημιουργία μίας «αυτοκρατορικής Τουρκίας», είτε αυτή είναι νεοτουρκική, είτε πανισλαμική, ή –γιατί όχι– ένα υβρίδιο των δύο…
Η κεμαλική άποψη αναφορικά με τη θαλάσσια στρατηγική της Άγκυρας συνίσταται στην έννοια της «στρατηγικής περικύκλωσης» και στο πώς η Τουρκία θα πρέπει, πάση θυσία, να την αποτρέψει. Ο Μουσταφά Κεμάλ είχε δημιουργήσει ολοκληρωμένη στρατηγική σκέψη για τα τεκταινόμενα στο Αιγαίο και την Ανατολική Μεσόγειο ήδη από τη δεκαετία του 1920 και του 1930, όταν το Βόρειο και Κεντρικό Αιγαίο βρισκόταν υπό ελληνικό έλεγχο, τα Δωδεκάνησα υπό ιταλικό και η Κύπρος υπό αγγλικό. Σύμφωνα με τον Σουκρού Ελεκντάγ, βουλευτή του ρεπουμπλικανικού κόμματος και έναν από τους «προμάχους» του τουρκικού casus belli κατά της Ελλάδας, το 1995, «ο Ατατούρκ έχει εξηγήσει σε αξιωματικούς του επιτελείου του πως η μόνη διέξοδος και διάδρομος ανεφοδιασμού για μία Τουρκία που είναι περικυκλωμένη στο Αιγαίο από νήσους που βρίσκονται υπό ξένη κυριαρχία είναι ο Νότος. Συμπλήρωσε ακόμα πως στο Νότο απέναντι από τις τουρκικές ακτές βρίσκεται η νήσος Κύπρος. Εάν η Κύπρος βρεθεί υπό την κυριαρχία μίας ξένης, εχθρικής προς την Τουρκία, δύναμης τότε όλοι οι διάδρομοι ανεφοδιασμού της Μικράς Ασίας θα αποκοπούν, με αποτέλεσμα η ασφάλεια της Τουρκίας να κινδυνεύει».
Έτσι είναι λογικό να υποτεθεί πως στα προ του B΄ ΠΠ έτη η Άγκυρα αισθανόταν «ήρεμη» αφού περιβαλλόταν από τρεις δυνάμεις (Ελλάδα, Ιταλία και Αγγλία) χωρίς κοινά συμφέροντα μεταξύ τους. Η ενσωμάτωση όμως των Δωδεκανήσων στην Ελλάδα, με την ταυτόχρονη εξάλειψη της Ιταλίας, σε συνδυασμό με την ΕΟΚΑ Α΄, η οποία έθεσε ουσιαστικά υπό ελληνική κηδεμονία –αν όχι έλεγχο – την Κύπρο, οδήγησε την Άγκυρα στην ανάπτυξη ενός συνδρόμου «στρατηγικής περικύκλωσης», που έθετε σε εφαρμογή ο «προαιώνιος εχθρός», η Ελλάδα.
Φυσικά, η πολιτική της Άγκυρας κατά τη διάρκεια του Β΄ ΠΠ, που αποσκοπούσε στην ανακατάληψη νήσων του Ανατολικού Αιγαίου, δεν θα πρέπει σε καμία περίπτωση να μας διαφεύγει την προσοχή. Σύμφωνα με την Άγκυρα, οι νήσοι του Ανατολικού Αιγαίου αποτελούν «ανάχωμα» εάν βρίσκονται υπό τουρκική κατοχή ή «προγεφύρωμα» εάν βρίσκονται υπό ελληνικό έλεγχο, προς τα «κατακτητικά» σχέδια της Αθήνας.
Είναι σαφές πως για την κεμαλική ελίτ, η ελληνική επιτυχία στο να ελέγξει σχεδόν ολοκληρωτικά το Αιγαίο και εν πολλοίς την Ανατολική Μεσόγειο, μέσω της Κύπρου, αναγέννησε τα σύνδρομα της «Σεβροφοβίας», τα οποία σε συνδυασμό με τον υπολανθάνοντα –έως την εποχή εκείνη– κεμαλικό εθνικισμό οδήγησαν στα θλιβερά γεγονότα του 1955 στην Κωνσταντινούπολη.
Τα Σεπτεμβριανά αποτελούν την επίσημη αφετηρία μιας τουρκικής προσπάθειας ανατροπής του θαλασσίου status quo, διαδικασία η οποία, 55 χρόνια μετά, μας οδήγησε στο να δούμε τουρκικά πολεμικά σκάφη στο Σούνιο. Γενικά, θα μπορούσε να θεωρηθεί πως η κεμαλική ελίτ αντιμετώπιζε επισήμως το θέμα, τουλάχιστον μέχρι την εισβολή στην Κύπρο, υπό ένα «αμυντικό» θεωρητικό επεξηγηματικό πλαίσιο.
Σύμφωνα με τον πρύτανη του Πανεπιστημίου Καντίρ Χας της Κωνσταντινούπολης, τον καθηγητή Μουσταφά Αϊντίν, «ένας σημαντικός παράγοντας στον τουρκικό τρόπο σκέψης, όσον αφορά την ασφάλεια, είναι ότι τα νησιά του Αιγαίου, εφόσον βρίσκονται υπό τον έλεγχο μίας εχθρικής δύναμης, μπορούν να απαγορεύσουν στην Τουρκία τη χρήση των δύο κύριων λιμένων της Κωνσταντινούπολης και της Σμύρνης και να εμποδίσουν την είσοδο στα Στενά. Στην περίπτωση αυτή, η ναυσιπλοΐα μπορεί να είναι ασφαλής από την πλευρά της Ανατολικής Μεσογείου, μόνον εφόσον η νήσος Κύπρος, που μπορεί να αποκλείσει την περιοχή, ελέγχεται από φιλική κυβέρνηση».
Σύμφωνα με τον Νίκο Κουρή, πρώην υφυπουργό Άμυνας, έγγραφο του τουρκικού επιτελείου που βρέθηκε σε ελληνικά χέρια, ουσιαστικά επιβεβαιώνει την ανωτέρω ανάλυση αφού γράφει πως «τα ανατολικά νησιά του Βορείου Αιγαίου (Λέσβος, Χίος, Σάμος) περικλείουν τα παράλια της Ανατολίας στο Αιγαίο. Τα νησιά αυτά κατέχουν θέσεις στις προσβάσεις εισβολής στην Ανατολία και αποτελούν προφυλακή για την άμυνά της σε περίπτωση επίθεσης», άρα «από απόψεως ασφάλειας της Τουρκίας, εκτός των σημερινών συνόρων, υπάρχει ανάγκη δημιουργίας μιας ζώνης ασφαλείας που να συμπεριλαμβάνει και τα κοντινά νησιά». Φυσικά, θα πρέπει να υπογραμμιστεί πως όλο το συγκεκριμένο θεωρητικό κατασκεύασμα έχει να κάνει με την ανάγκη «εφοδιασμού» της Άγκυρας από την αγγλοσαξονική ναυτική Δύση ώστε να μπορεί να αντιμετωπίσει τον βόρειο επικίνδυνο γείτονα – τότε τη Σοβιετική Ένωση και σήμερα τη Ρωσία.
Η άνοδος των πανισλαμιστών του AKP έφερε στην επιφάνεια ένα νέο θεωρητικό πλαίσιο αντιμετώπισης των εξωτερικών προκλήσεων για την Τουρκία, οι οποίες πλέον αντιμετωπίζονται με μία μεγαλύτερη εξωστρέφεια και αυτοπεποίθηση. Η πανισλαμιστική νεοθωμανική συστημική προσέγγιση βασίζεται σε ξεκάθαρες γεωπολιτικές και γεωπολιτισμικές παραμέτρους.