Το σύνδρομο της στρουθοκαμήλου

Του Κωστα Σημιτη - πρώην πρωθυπουργού
Διάφοροι πολιτικοί και εμπειρογνώμονες μάς διαβεβαιώνουν ότι έξοδος της Ελλάδας από την Ευρωζώνη δεν είναι δυνατή, διότι δεν προβλέπεται από τις Συνθήκες η αποχώρηση χώρας ή η αποπομπή της. Μας καθησυχάζουν, λοιπόν, λέγοντας: μη φοβάστε, δεν συμφέρει την Ενωση να αποχωρήσουμε, δεν θα εμμείνουν στις απαιτήσεις τους, γιατί αλλιώς θα καταστραφούν και οι ίδιοι. Αλλοι ισχυρίζονται ότι «καμιά από τις ισχυρές χώρες της Ευρώπης δεν επιθυμεί την έξοδο της Ελλάδας από το ευρώ, κάτι που αποσαφηνίσθηκε από τις δηλώσεις Μέρκελ - Σαρκοζί». Εχουμε άρα ελευθερία κινήσεων. Υπάρχουν επίσης εκείνοι που πιστεύουν ότι η Ευρωζώνη έτσι κι αλλιώς θα καταρρεύσει. Δεν χρειάζεται λοιπόν να ακολουθούμε περιορισμούς. Το κλίμα ότι έχουμε πολύ μεγαλύτερα περιθώρια πρωτοβουλιών, απ’ ό,τι αρχικά πιστεύαμε, οδήγησε σε εφησυχασμό. Επιβεβλημένα μέτρα με πολιτικό κόστος αναβλήθηκαν ή τροποποιήθηκαν. Οταν δεν καταβλήθηκε η έκτη δόση του δανείου στα μέσα Σεπτεμβρίου, διαπιστώσαμε έκπληκτοι ότι οι εταίροι μας έχουν αρκετά διαφορετικές απόψεις από μας σε σχέση με το τι πρέπει να γίνει. Οι κρίσεις δεν αντιμετωπίζονται ούτε με αβάσιμες ελπίδες ούτε με φαντασιώσεις. Η γνώση της πραγματικότητας είναι προϋπόθεση της αντιμετώπισής τους.
Στις Συνθήκες πράγματι δεν προβλέπονται ρήτρες αποπομπής μιας χώρας από την ΟΝΕ. Αλλά μόνον όσοι εθελοτυφλούν μπορούν να πιστεύουν ότι κατόπιν τούτου δεν διατρέχει κίνδυνο η Ελλάδα. Η πραγματικότητα της λειτουργίας της Ενωσης καθορίζει το πλαίσιο για την παραμονή ή την έξοδο μιας χώρας. Γι’ αυτό και είναι σημαντικό να προβλέπουμε και να μην εφησυχάζουμε. Οι όποιες διαβεβαιώσεις ηγετών της Ενωσης είναι δεσμευτικές στο μέτρο, που η Ελλάδα τηρεί τις υποχρεώσεις της. Αν δεν ανταποκρίνεται στα συμφωνηθέντα -όπως ισχυρίζονται ότι συμβαίνει- δεν ισχύουν.
Η συμφωνία του Ιουλίου 2011 εξασφάλισε στην Ελλάδα πρόσθετη χρηματοδότηση και μερική αναδιάρθρωση του χρέους της, ώστε να διευκολύνει την επάνοδο της χώρας στις αγορές το 2014. Η συμφωνία αυτή υποδηλώνει το σχέδιο που επιδιώκει να εφαρμόσει ο ηγετικός πυρήνας της Ενωσης. Επιθυμεί, κατά την αρχή λειτουργίας του Νέου Μόνιμου Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM) το 2013 ή και ακόμη γρηγορότερα, να δώσει την οριστική λύση του προβλήματος των υπερχρεωμένων χωρών με βάση τις καταστατικές διατάξεις του Μηχανισμού. Σύμφωνα μ’ αυτές, όποια κράτη έχουν βιώσιμο χρέος, όποια δηλαδή έχουν τη δυνατότητα να αντλήσουν κεφάλαια από τις αγορές, θα συνεχίσουν να υποστηρίζονται. Τα άλλα, των οποίων το χρέος δεν είναι βιώσιμο, θα πρέπει να τα βγάλουν πέρα μόνα τους. Νέα χρηματοδότηση δεν θα δοθεί παρά μόνο για εξαιρετικά περιορισμένο χρόνο. Οσες χώρες δεν θα μπορέσουν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες τους, θα ενταχθούν σε μια διαδικασία ελεγχόμενης χρεοκοπίας. Στόχος θα είναι να περιορισθούν οι αρνητικές επιπτώσεις στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα.
«Οικειοθελής αναστολή»
Ελεγχόμενη χρεοκοπία σημαίνει ελεγχόμενη συμπεριφορά των δανειστών, συμφωνία μεταξύ των δανειστών και της οφειλέτριας χώρας για την αναδιάρθρωση του χρέους, δηλαδή παράταση του χρόνου εξόφλησης, περιορισμός (κούρεμα) των απαιτήσεων των τραπεζών, ρυθμίσεις που εγγυώνται την εξόφληση, όπως εκχώρηση των χρημάτων των κοινοτικών προγραμμάτων στις τράπεζες, νέοι κανόνες για το καταβλητέο επιτόκιο. Η ελεγχόμενη χρεοκοπία συνεπάγεται την οικειοθελή «αναστολή» της συμμετοχής της χώρας που χρεοκοπεί στην Ευρωζώνη. Η παραμονή της θα σήμαινε συνέχιση των κλυδωνισμών που προκαλεί η αδυναμία της στην αξία του ευρώ. Το ευρώ θα έχανε αμέσως αξία απέναντι στο δολάριο ή τη λίρα με αποτέλεσμα τη φυγή των επενδυτών προς άλλα νομίσματα. Η Ευρωζώνη θα εγκατέλειπε τη φιλοδοξία να είναι μια από τις πιο ισχυρές και ανταγωνιστικές οικονομίες. Η Γερμανία, η Γαλλία αλλά και άλλες χώρες δεν είναι διατεθειμένες να υποστούν μια τέτοια εξέλιξη. Θα αντιδράσουν σκληρά σε όσους δανείστηκαν τεράστια ποσά χωρίς να εκπληρώσουν τις υποχρεώσεις τους.
Η «οικειοθελής αναστολή» είναι άλλωστε το λογικό επακόλουθο ενός συστήματος, όπου όλοι είναι υποχρεωμένοι να τηρούν ορισμένους κανόνες για να λειτουργήσει. Αν κάποιος αρνείται να τους εφαρμόσει και κάνει του κεφαλιού του, το σύστημα ή θα τον αποπέμψει ή θα αυτοαναιρεθεί. Αυτοαναίρεση της Ευρωζώνης λόγω μιας μικρής περιφερειακής χώρας δεν πρόκειται να συμβεί. Τα άλλα κράτη έχουν επενδύσει τεράστιους πόρους και προσπάθεια στην ΟΝΕ, ώστε να αποδεχθούν μοιρολατρικά την αδιαφορία ενός μέλους για τις κοινές ρυθμίσεις.
Οι διαπιστώσεις αυτές απαντούν με σαφήνεια στον ισχυρισμό ότι δεν επιτρέπεται «νομικά» η αποχώρησή μας από το ευρώ. Οι νομικοί κανόνες για την έξοδό μας έχουν ήδη ουσιαστικά καθοριστεί. Το αργότερο το 2014 λοιπόν θα κριθεί το μέλλον της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Ο χρόνος που μας μένει για να αποφύγουμε την έξωση είναι το πολύ τρία περίπου χρόνια και με την προϋπόθεση ότι δεν θα συμβεί στο μεταξύ κάποιο ατύχημα. Ας σημειωθεί εδώ, ότι στην Ευρωζώνη άρχισαν να κυκλοφορούν σενάρια επιτάχυνσης των διαδικασιών. Επιδιώκεται να λειτουργήσει ο Μηχανισμός αντί το δεύτερο εξάμηνο του 2013 ήδη από το πρώτο εξάμηνο του 2012. Ο διαθέσιμος χρόνος για την ανατροπή της αρνητικής μας πορείας θα είναι ελάχιστος σ’ αυτή την περίπτωση.
Η αναστολή της συμμετοχής μας στην Ευρωζώνη θα σημάνει πιθανότατα επάνοδο στη δραχμή. Η ισοτιμία της νέας δραχμής προς το ευρώ θα είναι πολύ κατώτερη εκείνης με την οποία πραγματοποιήθηκε η είσοδος στην Ευρωζώνη (1 ευρώ=340 δρχ.) Ενα ευρώ θα αντιστοιχεί σε εξακόσιες δραχμές ή και πολύ παραπάνω. Η οριστική τιμή της δραχμής θα καθορισθεί τελικά από τις αγορές ύστερα από αλλεπάλληλες υποτιμήσεις. Οι Ελληνες θα χάσουμε ένα μεγάλο ποσοστό της αξίας των χρημάτων μας, οι μισθωτοί ένα μεγάλο τμήμα της αγοραστικής τους δύναμης. Οι τιμές των εισαγόμενων ειδών θα αυξηθούν κατά το ύψος της υποτίμησης. Πολλά εγχώρια αγαθά θα ακολουθήσουν και αυτά την αλματώδη άνοδο των τιμών μια που οι περισσότερες πρώτες ύλες προέρχονται από το εξωτερικό. Η ανάκαμψη θα είναι εντελώς αβέβαιη για πολύ καιρό γιατί οι μοχλοί ανάπτυξης που είναι ήδη ασθενείς θα παραμείνουν περιορισμένοι.
Η ελεγχόμενη χρεοκοπία, έξωση, θα πραγματοποιηθεί, ίσως με υποσχέσεις για σύντομη επάνοδο στο ευρώ. Παρ’ όλα αυτά θα είναι πιθανότατα εξίσου δραματική με τη μη ελεγχόμενη. Για την κυκλοφορία του ευρώ στην Ελλάδα είχαν γίνει προετοιμασίες ενός έτους. Για την επανακυκλοφορία της δραχμής δεν θα μπορεί να γίνει ούτε μιας μέρας προπαρασκευαστική δουλειά. Μόλις μαθευτεί ότι είναι σε εξέλιξη η εγκατάλειψη του ευρώ θα κυριαρχήσει πανικός στην αγορά. Τράπεζες και καταθέτες θα προσπαθήσουν να εξασφαλίσουν αμέσως όσο το δυνατό περισσότερα ευρώ για να τα στείλουν στο εξωτερικό ή να αποθηκεύσουν.
Ο βέβαιος πανικός δεν θα είναι η μόνη δυσκολία στην αλλαγή του νομίσματος. Το τραπεζικό μας σύστημα έχει προσανατολιστεί στο ευρώ, όσον αφορά τη διαχείρισή του, λογισμικό, υπολογιστές, εκπαίδευση. Η αλλαγή του ώστε να εργασθεί με το νέο νόμισμα απαιτεί τεράστιο κόστος και αρκετό χρόνο. Κερδοσκοπία, απάτες, αβεβαιότητα θα κυριαρχήσουν. Τα χρέη μας προς το εξωτερικό, που θα πρέπει να αποπληρωθούν σε ευρώ, αυτομάτως θα αυξηθούν κατά το ποσοστό της υποτίμησης. Ελληνικές επιχειρήσεις που συναλλάσσονταν με το εξωτερικό θα βρεθούν ίσως σε μια νύχτα με διπλάσια χρέη. Το δημόσιο χρέος θα φτάσει δυσθεώρητα ύψη. Οποια και αν είναι η έκταση της αναδιάρθρωσής του, η εξόφλησή του θα παραμένει προβληματική. Το 1996, η Ελλάδα αποπλήρωνε ακόμη οφειλές που προέκυψαν πριν από το 1900. Τα εγγόνια μας θα εξοφλούν και αυτά πιθανότατα δάνεια, που θα έχουν συμφωνηθεί δεκαετίες πριν γεννηθούν. Θα πραγματοποιηθεί ανακατανομή του εισοδήματος και πλούτου χωρίς κανόνες και ηθική δικαιολόγηση. Η κοινωνική αναταραχή θα είναι έντονη, η οργή ανάλογη της χωρίς προηγούμενο φτώχειας και ανεργίας.
Θα υπάρξουν δισταγμοί, αναστολές, προσπάθειες της τελευταίας στιγμής για να αποτραπεί από την ίδια την Ευρωζώνη ο εξοστρακισμός μιας χώρας-μέλους με καταστροφικές συνέπειες για την οικονομία της. Δεν θα εφαρμοστεί όμως η ίδια συνταγή διάσωσης που ίσχυσε μέχρι τώρα: νέα δάνεια, νέες υποσχέσεις της Ελλάδος, νέες εγγυήσεις, νέα παρακολούθηση εκ μέρους της τρόικας. Το τελευταίο βήμα θα είναι ο αναγκαστικός διαχειριστής, ο σύνδικος της πτώχευσης. Θα παίρνει αυτός τις αποφάσεις που μας αφορούν, θα ορίζει ποια χρήματα θα περιέρχονται στους δανειστές και ποια στη χώρα, θα καθορίζει διαδικασίες ώστε να ολοκληρωθεί η ύστατη προσπάθεια με το λιγότερο δυνατό κόστος για όλους.